Хрватскиот портал Слободна Далмација пишува за скандал кој, веројатно, само на Балканот може да се случи. Имено, во Хрватска не знаат каде им е купениот противвоздушен руски систем С-300 кој го имале, па дури го покажале и на нивна воена парада. Едноставно, како да е кутија цигари што исчезнала, ракетниот систем – го нема!
Неодамна Си-Ен-Ен објави писмо од група пензионирани американски воени офицери и поранешни генерали од балтичките земји во кое тие повикуваат на снабдување на украинската армија со моќно противвоздушно оружје, вклучувајќи го и познатиот ракетен систем С-300. Наводно, и Словачка прелиминарно се согласила да и испорача на Украина ваков овој систем од советската ера во замена за американскиот патриот, а Си-Ен-Ен во овој контекст спомна дека и Хрватска го има С-300.
Приказната за советскиот ракетен систем стекнат пред 27 години сè уште е обвиткана во воена тајност.
На воената парада на 30 мај 1995 година во загрепски Јарун, Фрањо Туѓман и тогашниот министер за одбрана Гојко Шушак покажаа дел од системот С-300, но до ден денес ова софистицирано оружје никогаш не било употребено или довршено во Хрватска. Поради него, долготрајна судска постапка меѓу Звонко Зубак, претставник на група партнери и трговци со оружје (WFL-Winsley Finance Limited), кој ја снабдуваше земјата со оружје во 1990-тите и кој и го испорача С-300 на Хрватска, се шири.
Иако има и такви кои уверуваат дека купените делови од неискористениот ракетен систем се уште се во Хрватска – повеќето информации велат поинаку. Некои поранешни државни функционери откриваат дека С-300 бил префрлен на Запад, во САД, за време на првата влада на Иво Санадер. Поради тоа што се работи за класифицирани воени податоци, нема официјални потврди дали е продаден или дониран за некои други концесии. Звонко Зубак изјави и дека системот е надвор од Хрватска при неговото сведочење на судското рочиште во тужбата против Република Хрватска, каде што се бараше Хрватска да исплати 200 милиони долари на трговците со оружје.
Кога ракетниот систем беше испорачан во Хрватска, првпат излезе надвор од територијата на поранешниот Советски Сојуз, па беше многу интересно за многумина кои сакаа да ѕирнат во тогашната најнова руска технологија. В
о неколку наврати се пишуваше колку Русите се налутиле кога дознале дека Хрватите им дозволиле на Американците и Израелците да го видат С-300, од кој наводно ги препишувале техничките шеми. Американците и Израелците беа особено заинтересирани за ова оружје бидејќи Русите им го продадоа на некои од нивните противници.
Системот беше доставен во Хрватска во пресрет на операцијата на воената полиција „Бура“, а целта беше првенствено – психолошка – да се одвратат српските сили од воздушни интервенции за време на Бура. Бидејќи С-300 ја играше својата улога, а не беше комплетиран со сите делови, Туѓман и Сушак се обидоа да го продадат и со парите да купат друга воена опрема што и беше потребна на Хрватска.
Јутарњи лист напиша дека во 1998 година била договорена продажба на Иран и дека Чонг Хо Ри од Јужна Кореја зборувал за тоа пред судот во Виена во 2000 година, тврдејќи дека тоа го видел во Пула со Питер Перник, кој исто така го продал системот на Хрватска. Меѓутоа, таа работа никогаш не била реализирана.
Во пресрет на смената на владата на ХДЗ во 2000 година, повторно се тврдеше дека е пронајдена државата на која може да и се продаде системот и дека „РХ Алан“ донела одлука да започне со продажба. Но и тоа не се случи.
Резолуција преку пренос на владение?
„Викиликс“, пак, објави доверлив извештај на американскиот амбасадор Ралф Френк, кој на 23 ноември 2003 година, во пресрет на неговото пристигнување во Хрватска, го информирал американскиот секретар за одбрана Доналд Рамсфелд за хрватската „набавка на С-300“.
Ралф Френк во Вашингтон пишува дека тогашните „последни хрватски министри за одбрана ветиле, но сè уште не овозможиле испорака на С-300 на американската влада“. Тој споменува и дека „хрватскиот систем е нецелосен, но многу пожелен“. Тој укажува и на спорот меѓу Владата на Република Хрватска и Звонко Зубак, а излезот од оваа ситуација го гледа во „заобиколување“.
„Преносот на владението, а не на сопственоста е можен како решение за Владата на Република Хрватска – напиша Ралф Франк во својот извештај до неговите тогашни претпоставени.
Поранешниот министер: Американците сакаа да го купат
Додека лидерот на СДП, Ивица Рачан, беше премиер во Бански двори, министри за одбрана беа Јозо Радош, а потоа Жељка Антуновиќ.
Жељка Антуновиќ денеска за „Слободна Далмација“ изјави дека за време на нејзиниот мандат, делови од системот С-300 дефинитивно биле во Хрватска и дека има официјално изразен интерес за негово купување од САД.
– Треба да се повтори дека С-300 не беше ни блиску до комплетирање, а тешко е да се каже точно колку проценти недостасуваа… Зубак тврди дека 80 проценти од системот бил испорачан, а тогаш ми беше кажано дека беше само 40 проценти.
Знам дека имаше техничка документација со него, но никогаш не го добивме неговиот паметен дел, софтверот. Набргу откако дојдовме на власт, Зубак поднесе тужба против Република Хрватска и бараше да му платиме 200 милиони долари бидејќи тврдеше дека наводно купил побарувања од дилерот на бело оружје Петар Пернички – објаснува Жељка Антуновиќ и додава дека потоа се обидела да го реконструира она што се случувало со купувањето на тоа оружје.
Потврдува дека Американците се обидоа да о дадат системот, бидејќи ние “Ние не сме знаеле да се грижиме правилно за него”.
– Тоа образложение ме налити, па јас формирав специјална група со генерал на чело и наредив да се оневозможи неовластен пристап до системот С-300. Подоцна, Американците повторно се јавија со нивната понуда за купување. Ние, кончено, се согласивме дека системот треба да се продаде, бидејќи немавме никаква корист од него.
– Ни понудија осум милиони долари за S-300, но кога баравме од нив во случај на спор со Зубак (и тровците со оружје) да го загубиме спорот со побарување од 200 милиони евра, Амеркинаците се откажаа. После тоа, никој во мојот мандат не контактирал со нас околу тоа оружје – вели поранешната министерка Жељка Антуновиќ.
Како и понатаму со советскиот ракетен систем, тоа не беше познато.
“Подоцна добив информации дека системот е надор од Хрватска откако владата на Санадер во Ријека го натоварила на брод. Каде и кон кого отпловил бродот, не знам “, вели соговорникот на Слободна
Тој, исто така, забележува дека во писмото објавено на Викилис, американскиот дипломат значително поинаку ги опишал разговорите околу С-300, од она што тие биле во реално биле водени.
“Јас го сочував системот, сочуван и заштитен, и што подоцна се случи, не знам”, заклучува Антуновиќ.
Системот S-300 не можеше да го купи секој.
Обично зависи од политичките, воените и економските односи во светот и другите интереси. До 1991 година, С-300, покрај СССР, имаa само уште три држави, вклучувајќи ги и членовите на поранешниот Варшавски Пакт: Источна Германија, Бугарија и Чехословака. Бугарија (S-300PM) денес го користи додека по распадот на Чехословачка овој систем е во Словачка која исто така има оперативен S-300ПМ.
По распадот на системот на СССР, го имаат НР Кина (S-300PMU / PMU-1, PMU-2), тогаш Грција (S-300PMU-1), Виетнам (S-300PMU-1), Индија (S-300VM) , Венецуела (S-300VM), Египет (S-300VM) и договорот со Сирија се прекинува поради војната во таа земја.
Од поранешните членови на СССР С-300, покрај Русија, само Белорусија и Украина беа наследени, додека препорачаните и модернизирани системи подоцна беа примени од Казахстан. Азербејџан набави S-300PMU-2 и Русија во системот S-300 го зачувува небото на оваа држава.
Во 2016 година, S-300PMU-2 добива и Иран чии санкции беа спречени да го набават овој систем.
S-300 не е евтин. Цената, исто така, зависи од меѓудржавните односи на Русија со државата која е заинтересирана за купување и опремата која оси до снего. Последната објавена цена беше за Иран, која е комплет цена со потполна опрема кој ја вклучува командната точка заедно со две одделенија со четири батерии за што се исплатени околу една милијарда долари.
Без допонителна опрема и ракети за системот С-300 цената му е најмалку 200 милиони евра
