Наполни 100 години – КОЈ Е ХЕНРИ КИСИНЏЕР И КОЈА Е НЕГОВАТА СВЕТСКА УЛОГА, вклучително и во Југославија

27.05.2023
vesnik-fb-blue
vesnik-twitter-blue
Наполни 100 години – КОЈ Е ХЕНРИ КИСИНЏЕР И КОЈА Е НЕГОВАТА СВЕТСКА УЛОГА, вклучително и во Југославија

Пред сто години, на 27 мај 1923 година, е роден Хенри Кисинџер, американски дипломат кој одбележа една епоха. Хенри Кисинџер, неговото првично име е всушност Хајнц Кисинџер, е роден во Фирт, на северот на Баварија, потоа Вајмарска Германија, во семејство со еврејско потекло. Неговиот татко бил учител. Од разбирливи причини, семејството ја напуштило нацистичка Германија во 1938 година.

Тој станал државјанин на САД во 1943 година. Се вратил од Германија, каде што бил на должност по Втората светска војна, во 1947 година. Докторирал на Харвард во 1954 година, со теза за Метерних.

Темелното познавање на улогата на Метерних во историјата на Европа во првата половина на 19 век е несомнено една од причините за неговата единствена стручност во светот на високата политика. Принцот Метерних (1773 – 1859), канцелар на Хабсбуршката држава до 1848 година, всушност бил вистинскиот победник на Виенскиот конгрес во 1815 година, бидејќи Наполеон конечно бил поразен. Иако вистинската сила на Австрија во тоа време беше веќе од втор ред.

До 1971 година, Кисинџер работел на Харвард, додека од 1957 година бил и на функцијата советник на Нелсон Рокфелер.

Потоа, во 1968 година, тој станал советник на претседателот Ричард Никсон, задолжен за национална безбедност. Тоа траело дури и за време на Џералд Форд. Бил државен секретар, односно министер, од септември 1973 до јануари 1977 година.

Тоа било многу чувствителна позиција. САД тогаш, како што изгледало, се наоѓале заглавени од ситуацијата во Индокина, нешто што изгледало како ќор-сокак во Виетнамската војна, ситуацијата на Блискиот Исток, но и на други места, во Латинска Америка, Африка, па дури и во Европа.

Во тие години, влијанието на советската држава, или барем идеологијата, растела низ целиот свет. Не само во земјите кои беа соочени со проблемот на деколонизација, секоја на свој начин, туку таквите идеи стануваат општо присутни во академските кругови на Западна Европа, на пример. Слична ситуација е и со расположението на новите политички лидери на Латинска Америка.

Кисинџер потоа решава да направи нешто што претходно изгледало невозможно. Од средината на 1971 година постепено воспоставува посебни односи со властите на комунистичка Кина.

Дотогаш, официјален Вашингтон го признавал само Тајван како Кина, каде што е познато, побегнале остатоците од антикомунистичките сили од копното на Кина. Во тоа време, Тајван исто така ја претставувал Кина во Советот за безбедност на ОН.

Кисинџер го посетува Пекинг, најпрво неформално, подготвувајќи ја официјалната посета на Никсон на Кина, што ќе доведе до нормализирање на односите меѓу двете големи земји. Иако ова значително не ја олеснило позицијата на САД во Индокина, тоа помогнал ода се зголеми нерамномерноста во блокот, неформално, на комунистичките земји. Пред се, на релација Пекинг – Москва, што беше главната цел.

Тоа било почеток на она што ќе се опише како реална политика.

Од друга страна, постигнал договори со официјална Москва за ограничување на стратешкото оружје (договор SALT 1 и ABM), што донекаде ги намалило тензиите и е познато и како политика на детант.

Еден вид успех, со горчлив вкус, е и Парискиот мировен договор, во јануари 1973 година, со кој САД се обидуваат да ги „измијат рацете“ од Виетнам.

САД биле уморни од таа војна долго време. Стратешките интереси, сепак, потоа заминале на задното место на расположението во Соединетите Држави. Помогнале и околностите како што е аферата Вотергејт или нафтената криза.

Од таму ќе ја добие Нобеловата награда поради договорот со Северен Виетнам кој всушност не настанал.

По војната во Јом Кипур, во октомври 1973 година, и за време на неа, кога тензиите меѓу Москва и Вашингтон достигнале ново високо ниво по кубанската ракетна криза, Кисинџер вешто влијае на понатамошниот развој на околностите. Израел не само што успева да го зачува виталниот Голан (како главен извор на вода), иако Голда Мајер била принудена да се повлече, туку по Договорот од Кемп Дејвид доаѓа до суштинска промена во политиката на Египет, а претседателот Садат целосно го менува надворешнополитичката ориентација на неговите земји.

Во Латинска Америка, во тие години, САД, кои се покажаа како успешни од гледна точка на Вашингтон, биле посветени на операцијата Кондор. Исто како и операцијата Гладио во Европа, беше направен напор да се спречи било каков вид на промарксистички режим да преземе некаде.

Опасниот пример на Куба не можел да се толерира пошироко. Оттука и добро познатото соборување на Салвадор Аљенде во Чиле, но и бројни други неуспеси на водечките позиции во земјите од Латинска Америка.

Во оваа светлина треба да се погледне и воената администрација во Грција во тие години или она што се случуваше во Италија за време на „оловните години“.

Сосема слична била ситуацијата во Африка и Азија.

САД, на пример, силно го поддржале суровиот антикомунистички курс во Индонезија, во паника, како што беше речено, од домино ефектот, односно од прелевањето на виетнамскиот пример. Што исто така довело до бројни жртви. Во јужна Африка, на пример, тие ја охрабрувале владата во Преторија да интервенира воена во Ангола. Во таа земја со години ќе продолжи крвавата граѓанска војна.

Тогашниот ЈАР всушност неволно, не можејќи да ги одбие барањата од Вашингтон, го поддржале Јонас Савимби со надеж дека режимот МПЛА со Агостино Нето, нема да се стабилизира.

Кога Џими Картер е избран за претседател на САД, на преминот од 1976 до 77 година, Кисинџер се повлекува од јавната сцена. Кога Роналд Реган доаѓа на власт во 1981 година, тој повторно станува советник.

Во времето на распадот на Југославија, пак, Кисинџер во своите јавни изјави често отстапувал од официјалната политика на Вашингтон. Впрочем, од удобната позиција на поранешен функционер и почитуван експерт, ослободен од формални рамки и ограничувања.

Тој особено нагласил дека Босна не е нација (или барем не беше во времето на меѓународното признавање) и дека прашање е какви се перспективите на тој проект.

Тој несомнено беше противник на воената интервенција во 1999 година, против Србија (т.е. СРЈ). Медлин Олбрајт го нарече лична војна.

Повисокото ниво на разбирање на околностите што Кисинџер ги искажал во врска со просторот на поранешна Југославија, секако е резултат на фактот дека тој е роден во Баварија, каде што пораснал, и дека посветено се занимавал со историјата. на овој регион. Вистинското познавање на главната улога на принцот Метерних мора да доведе до попрефинето разбирање на наследството на оваа област.

Прашање е дали тој имал таков суптилен пристап во другите региони низ светот.

По повлекувањето од активната политика, тој се враќа на својата професорска позиција на Универзитетот Џорџтаун, Вашингтон. Тој е основач на фондацијата, која е своевидно заедничко место меѓу пензионираните функционери на западните земји. Сепак, Хенри Кисинџер останува активен.

Автор е на десетици наслови. Неговите дела се сметаат за класични дипломатски прирачници.

Без разлика што мислите за неговата историска улога, без разлика како го оценувате, сите мора да се согласат дека Кисинџер бил и е една од поморските фигури на глобалната политика. Подобро да кажам политички мисли. Она што го разликува од огромното мнозинство негови колеги во светот на дипломатијата и високата политика е несомнениот факт на многу ретка експертиза.

Кисинџер никогаш не бил во светот на политиката, дури ни на самиот почеток на својата јавна улога, како советник, дипломат од кариера и висок државен функционер, моќен човек кој, како и речиси сите други, малку гребел по факти пред да се посвети на голем политички проблем.

Оттука и безбројните често неверојатни стратешки грешки кои по правило ги прават функционерите на најмоќните земји во светот во последните децении. Не ретко се наметнува своевидна „прокрустова постела“ на оние кои се фокусирани, особено на слабите, надвор од рамките на реалноста.

И овој факт веројатно ја објаснува реалноста во која тој е почитуван како личност и историска личност, но неговите согледувања и совети, за жал, се игнорираат. Практичната политика честопати има тенденција да обликува нова реалност, дури и покрај фактите. Во оваа смисла, поранешна Југославија е драстичен показател.

Неговото повлекување од светот на практичната политика се чини дека се совпадна со ерата на игнорирање на фактите, ерата на реални согледувања помина и ерата на силување на реалноста започна.

Едно време, толкувајќи ги околностите во кои се наоѓа светот, Хенри Кисинџер опиша што не опкружува со шегата дека она што беше наметнато како таканаречен Нов светски поредок всушност стана – Нов светски хаос.

© vesnik.com, правата за текстот се на редакцијата