Си-Ен-Ен
Опкружена со гребени и врвови кои нудат пејзажи што го опфаќаат целиот спектар на четири годишни времиња – од електрично зелени падини до снежни карпи – Македонија нуди една од последните шанси на Јужна Европа да го избере помалку патуваниот пат.
Порано позната како Македонија по прогласувањето на независноста од Југославија во 1991 година, Македонија е недоволно истражен дел од Балканот чија слоевита историја, од византиската и османлиската до југословенската ера, се комбинира со нејзините сеприсутни планини за да создаде збир на регионални култури со цврста посветеност на традицијата и топло, срдечно гостопримство.
Сместена директно северно од Грција, оваа нација без излез на море е една од најпланинските земји во светот, а драматичниот терен е централен за нејзиниот идентитет.
„Кога влегувам во мојот автомобил, во кој било правец да возам, имам планина пред мене и планина зад мене“, вели Фросина Пандурска-Драмиќанин, која живее во главниот град на земјата, Скопје, и работи на рурален развој и зајакнување на заедницата. „Мислам дека ова е најдобриот начин да ја опишам мојата земја“.
Земјата со 2 милиони луѓе, што е малку поголема од Вермонт, сè уште не ги доживеала толпите туристи што го задушуваат поголемиот дел од Јужна Европа секое лето. Оние кои се вклучени во туристичката индустрија се претпазливи во додворувањето на таков вид масовен туризам, што би можело негативно да влијае на квалитетот на животот на жителите. Но, тие знаат дека земјата има многу да понуди и дека туристичкиот сектор сè уште има простор за раст.
Александар Богоевски, сопственик на „Одржливи авантуристички патувања“, туристичка агенција која реинвестира дел од својата добивка во инфраструктурата на заедниците со кои соработува, вели дека многу туристи возат низ земјата секоја година на пат кон блиските туристички центри како Грција или Албанија. Тој сака тие да знаат дека Македонија е дестинација сама по себе.
„Околу еден милион патници транзитираат низ Македонија во текот на летото. Тие не запираат“, рече Богоевски. „Мислам дека има толку многу други работи што можат да се видат.“
Манастири, езера напојувани од извори и планинарење
Голем дел од она што може да се види во Македонија лежи по должината на малите, кривулести патишта што се протегаат низ селскиот предел по должината на долините.
Овие патеки се исполнети со беспрекорно сочувани византиски манастири, некои стари повеќе од 1.000 години, исполнети со украсни дрвени изработки со инкрустација од седеф, позлатени лустери и антички фрески. Меѓу најпознатите е Бигорскиот манастир, каде што прифатлива куќа за гости ги пречекува изморените планинари од блискиот Национален парк Маврово. Таму, брилијантните рубински и топазни врвови на дрвјата на кривулестото октомвриско возење можат да ја посрамат секоја разгледница од Нова Англија.
Свети Наум, кој стои на брегот на Охридското Езеро од 905 година, е уште еден добро познат – и вреди да се посети – манастир. Охридското Езеро, чии блескави води се наоѓаат јужно од Маврово на границата со Албанија, е бисерот на Македонија.
Областа на Охридското Езеро, светско наследство на УНЕСКО опкружено со планини, секоја лето привлекува посетители од целиот Балкан. Некои доаѓаат за екотуризам. Езерото што се храни со извори може да се пофали со околу 1.200 видови растенија и животни.
Други доаѓаат за потрадиционално туристичко искуство: купување слатководни бисери по чаршијата во историскиот град Охрид на североисточниот брег на езерото, или пак уживање во коктели во баровите на плажа сместени долж брегот.
Уште еден прекрасен национален парк, Галичица, се наоѓа на источниот брег, со спектакуларното Преспанско Езеро веднаш југоисточно од тој парк.
На повеќе од сто милји северно, на Шар Планина, на северозападната граница на земјата со Косово, желни планинари и алпинисти можат да најдат изобилство предизвикувачки патеки. Некои селани во планините сè уште практикуваат древна овчарска практика позната како трансхумантност со водење на своите овци на сезонски миграции надолу кон селата во зима и горе на планинските врвови во лето.
Пандурска-Драмиќанин е благодарна што оваа сè поретка практика сè уште постои во нејзината земја и смета дека совесниот туризам би можел да помогне во нејзиното одржување. Но, таа е претпазлива во врска со прекумерната комерцијализација на традиционалниот начин на живот.
„Во други земји, видов многу, многу лоши примери за тоа како масовниот туризам ја уби локалната култура“, рече Пандурска-Драмиќанин. „Сакаме да ги задржиме туристите кои навистина ќе ја ценат нашата природа и нашата култура“.
Ана Лабор раководи со Spirit of Prespa (Духот на Преспа), агротуристички бизнис на семејниот овоштарник со јаболка северно од Преспанското Езеро, кој се наоѓа на само пет хектари, или околу 12 ари. Малите семејни фарми се норма во Македонија, што, според Лабор, им овозможува на земјоделците да посветат повеќе време на своите култури.
Тоа внимание значи дека просечниот македонски потрошувач јаде производи кои би изгледале вонземски во американски супермаркет — праз долг еден метар, домати со големина на софтбол и црвени пиперки кои можете да ги намирисате од аголот.
Лабор исто така работи на градење на инфраструктура за рурален туризам низ целата земја и им помага на другите земјоделци да го зголемат својот семеен приход преку агротуризмот. Таа сака да работи со умерени групи туристи, каде што, слично како и со нејзините јаболкници, може да посвети доволно индивидуално внимание на секој. Големите групи не овозможуваат исто ниво на локално гостопримство.
„Не поминувам доволно време со нив … затоа што не можете да посветите внимание на секој поединец. А потоа, кога групата ќе си замине, не сум задоволна од себе, бидејќи тие не ја видоа најдобрата верзија на фармата“, рече Лабор.
Истите планини кои се основа на природната убавина на Македонија, исто така служеле како физички бариери кои формираат посебни културни региони, со што се негуваат и одржуваат традиции кои изумреле на други места. Лабор вели дека може да посети регион во земјата оддалечен само 60-тина милји и да не препознае половина од јадењата на масата.
Иако храната варира неизмерно по региони, посетителите на Македонија можат да очекуваат некои заеднички карактеристики во кујната, која вообичаено ги избегнува силните зачини во корист на тоа да им дозволи на свежите состојки од фармата да „пеат“.
Ајварот, кремаст намаз од црвена пиперка кој се наоѓа низ Балканот, овде се третира со посебна почит, при што семејствата работат од самрак до зори над зачадените ќумбиња во дворовите во есенските месеци за да направат доволно тегли за цела година.
Ракијата, висококвалитетен балкански пијалак што Македонците обично го прават од грозје, се служи чиста заедно со големи порции салати, месо на скара и свежо печен леб.
Сончевата клима на Македонија е заслужна за една од најголемите вински земји во регионот, со посебна концентрација во регионот Тиквеш.
Други јадења што патниците треба да ги побараат вклучуваат бурек, печиво од лиснато тесто најчесто сервирано за појадок, и месо на скара – ќебапи.
Други локални деликатеси вклучуваат печиво во облик на чамец со свинско месо и јајца, пастрмајлија, слично на турското пиде, и низа обилни супи познати како чорби.
Посетителите кои сакаат да уживаат во широк спектар на традиционална храна, не треба да бараат подалеку од најблиските кафеани, локални пабови каде што гостите седат рамо до рамо пред големи чинии доволни да нахранат цело село. Кафеаните честопати имаат локални бендови кои шетаат од маса до маса во маријачи-стил, свирејќи омилени песни за гостите што плаќаат.
Митко Панов, македонски филмски режисер, ја гледа истрајноста на кафеанските музичари како амблем на опстојувањето на македонската Митко Панов, македонски филмски режисер, ја гледа издржливоста на кафеанските музичари како симбол на истрајноста на македонската основна култура.
„Многу земји веќе ја изгубија својата основна забава“, рече Панов. „На колку места во САД може да отидеш во кафеана и да имаш жива музика, и можеш да му платиш на момчето и да му кажеш: ’Свири ја оваа песна, затоа што ја сакам, а ти ја пееш добро,‘ за да можат да се издржуваат себеси?“
Кафани има изобилство во Скопје, особено во уличките со калдрма во населбата Дебар Маало и блиските населби Карпош и Буњаковец во главниот град, кој се наоѓа на северот на земјата.
Жичница и чаршија со лавиринти
Речиси срамнето со земја во земјотресот во 1963 година, Скопје беше дел од масовна меѓународна обнова, со силен акцент на традиционалниот југословенски брутализам. Градската Стара чаршија го наслојува тој брутализам до вековни отомански дизајни и понов неокласицизам во Вегас-стил. Посетителите кои бараат нешто, од свежи производи до барови и антиквитети, ќе го најдат во сплетот од улички на чаршијата, и можеби ќе се изгубат по патот.
Масите во кафулињата во чаршијата и пошироко се полни од рано наутро до доцна навечер, а мача лате се наоѓа рамо до рамо со турско кафе.
Средно големиот град има поголема тежина од својата големина во однос на културните настани, вклучувајќи џез, филмски и музички фестивали. Голем дел од ова е остаток од југословенските денови на земјата, кога владата во голема мера ги субвенционираше културните центри и уметничките програми.
За патниците кои бараат одмор по долгите ноќи во кафеаните и шетањето меѓу бројните коктел барови во градот, околината веднаш до Скопје е полна со атракции, вклучувајќи ја жичарницата до Крстот на Водно, челичен крст кој се наоѓа на врвот и нуди панорамски погледи на градот и планините во далечината. Посетителите можат и да возат кајак низ зелените води во Кањонот Матка или да ги посетат бројните пештери слични на оние на Марс во кањонот, дом на надреални сталактити и сталагмити, и редовна станица на глобалната рута за нуркање во пештери. Амбициозните планинарски тури што се нудат навигираат по сртовите на планините, носејќи ги туристите до сите три локации.
Има многу да се сака, вели Пандурска-Драмиќанин.
„Тоа е повеќеслојно рурално искуство со најубави природни пејзажи што некогаш ќе ги видите во толку мала земја“.
