Ал Џезира
Со децении, бучавата на борбените авиони и бомбардерите ја дефинираше воздушната доминација за време на војните, честопати давајќи предност на бојното поле. Пилотите се 'рбетот на воената стратегија, пилотирајќи високо способни и ефикасни авиони дизајнирани да обезбедат воздушна супериорност.
Сепак, колку и да се моќни модерните авиони, тие имаат и неколку слабости, кои се забележливи дури и пред да влезат во борба.
Клучен проблем е што поседувањето и одржувањето на вакви борбени средства е исклучително скапо.
На пример, Lockheed Martin F-35 Lightning II, еден од најдобрите повеќенаменски борбени авиони, чини од 80 до 110 милиони долари, во зависност од варијантата и опремата, неговиот „брат“ F-22 Raptor е најскапиот борбен авион на пазарот со цена што надминува 140 милиони долари, додека стелт бомбардерот B-2 Spirit, кој беше користен во нападите на САД врз иранските нуклеарни објекти, чини приближно два милијарди долари.
Затоа е јасно дека флотата на модерни борбени авиони достигнува бројки незамисливи за просечниот човек.
Покрај основната цена, модерните авиони бараат и одредена инфраструктура и логистика, имено воздухопловни бази, авиони за полнење гориво во лет, софистицирано одржување и скапи резервни делови, а сето тоа чини многу пари.
Дополнително, обуката на полотот е долготраен и многу скап процес, поради што издвојувањата за воените буџети растат од ден на ден. А загубата на еден пилот е тешко да се надомести, дури и ако се игнорираат парите „изгубени“ кога неговиот авион ќе биде уништен.
Ограничувачки фактор
Покрај тоа, самите пилоти може да бидат ограничувачки фактор.
-Ако можам да развијам авион на кој не му е потребен човек во пилотската кабина, би можел да развијам таков што може да лета со 15, 20 пати поголема сила од гравитацијата, бидејќи повеќе не морам да се грижам за човечката физиологија, изјави за „Бизнис инсајдер“ Гај Снодграс, пензиониран пилот на американската морнарица и поранешен висок службеник на Министерството за одбрана на САД.
Без човечки пилот, „може да се отстрани пилотската кабина, може да се отстрани генераторот на кислород, може да се отстранат многу од системите за одржување на живот“, што би можело да ослободи простор за сензори, оружје и друго, рече поранешниот инструктор на TOPGUN, додавајќи дека „дефинитивно постојат предности“ од користењето дронови.
Од друга страна, дроновите се многу поевтини, при што озлогласениот MQ-9 Reaper чини „мизерни“ 30 милиони долари, додека другите модерни дронови чинат значително помалку.
Токму оваа пониска цена, пониските логистички барања и релативно лесната обука за нивна употреба се голема предност за модерните дронови.
А бојното поле во Украина е можеби најдобриот показател за улогата што ја играат дроновите на денешните боишта.
Иако Русија очекуваше лесно да го спаси Киев и да го собори режимот таму, првенствено благодарение на големината на својата армија и големиот број оклопни борбени возила, украинските сили, користејќи особено беспилотни летала, во голема мера успеаја да ја сопрат руската офанзива, уништувајќи голем број руски тенкови и оклопни транспортери, а потоа зададоа болни удари на Русија длабоко на нејзината територија.
Од друга страна, Русија исто така во голема мера се потпира на беспилотни летала, честопати ирански модели „Шахед“ и домашно произведени верзии на овој дрон, за да сее терор и да убива Украинци низ целата нивна татковина.
На Блискиот Исток, Израел во голема мера се потпира на разни модели на беспилотни летала за да ги таргетира и убива Палестинците во Појасот Газа и на Западниот Брег. Точно, земјата добро ги користи традиционалните борбени авиони, како што беше очигледно во нападот врз Иран, каде што тие во голема мера доминираа во воздушниот простор и му зададоа болни удари на својот долгогодишен ривал. Во исто време, Иран не само што седеше настрана, туку испраќаше и салво по салво од ракети и разни видови дронови, што предизвика голема штета во Израел.
[Руската агресија врз Украина, која трае веќе две и полгодини, покажа дека фундаментално е променет начинот на модерното војување, но и планирањето на воените операции. Од почетокот на конфлик]
Голема улога
Сето ова укажува дека дроновите ќе играат сè поважна улога во современите армии, но клучното прашање останува: дали ќе ги заменат традиционалните борбени авиони?
Професорот на Универзитетот за применети науки во Велика Горица и експерт за безбедност Маринко Огорец наведува дека секој технолошки напредок носи иновации во војувањето преку употреба на нови технолошки системи, нови тактики за нивна употреба, а со тоа и нови ситуации на бојното поле кои претходно не биле евидентирани, бидејќи не биле ни можни.
„Употребата на беспилотни системи (не само авиони, туку и беспилотни борбени возила и бродови) донесе нова димензија на војувањето на која сме сведоци во денешните војни. Новата димензија на војувањето вклучува и нови тактики за употреба на беспилотни системи кои исто така се менуваат и се прилагодуваат на условите на бојното поле, но исто така ги прилагодуваат и технолошки ги дополнуваат самите беспилотни системи за да можат да бидат што е можно пофункционални за единиците на терен.“
Сепак, истакнува тој, самите беспилотни системи не ги заменија класичните борбени авиони, туку само им додадоа нови борбени задачи.
Според него, иднината на борбените авиони и беспилотните системи е во заедничко дејствување, бидејќи израелско-иранскиот конфликт уште еднаш потврди дека оној што го контролира воздушниот простор има предност во војната.
-Секако, модерните борбени авиони ќе мора да се прилагодат и на новите технолошки барања, пред сè за да бидат поотпорни на сè поефикасната противвоздушна одбрана, а потоа да ја реализираат комплементарната предност од заедничкото користење на класични и беспилотни борбени системи.“
Воздухопловните сили на САД веќе ги развиваат таканаречените колаборативни борбени авиони како автономни дронови „крилјари“ кои ќе се спаруваат со борбени авиони со екипаж. Покрај тоа, американската војска работи на борбени авиони кои користат вештачка интелигенција. Така, на пример, минатата година американскиот борбен авион Ф-16 изврши тест лет без човечки пилот, под контрола на вештачка интелигенција (ВИ), а тогашниот секретар на Воздухопловните сили на САД (УСАФ) Френк Кендал седеше на предното седиште.
Летот се случил во база на Воздухопловните сили на САД во Калифорнија, каде што се обучува нова генерација вештачка интелигенција, со план САД да имаат флота од 1.000 беспилотни борбени авиони до 2028 година, објавија новинарите на „Асошиејтед Прес“ на кои им беше даден пристап до летот.
Предности и недостатоци
Бројни експерти предупредуваат дека беспилотните системи имаат голем број предности, но и недостатоци, во споредба со класичните борбени авиони. Тие можат да останат во воздух долго време, да „лебдат“ и да чекаат соодветна цел, да вршат извидување, да напаѓаат од област каде што веројатно е премногу опасно да се испрати човек... додека чинат значително помалку од пилотиран систем.
Но, постојат и ограничувања за нивната употреба. На пример, во воздушните битки, тие сè уште не можат да се споредат со реакциите на луѓето, без оглед на целата опрема и сензори, односно не се во можност брзо да проценат кои податоци што ги добиле се навистина точни. Дополнително, со развојот на технологиите за блокирање, тие можат да бидат испукани од небото или нивната врска со домашната база може да биде прекината.
Но, нема сомнение дека развојот на технологиите ќе реши многу од овие проблеми.
Со оглед на тоа што современите борбени авиони чинат повеќе од десетици милиони долари, едно од клучните прашања е дали напредокот на беспилотните системи, кои се многу поевтини, ќе доведе до промена на рамнотежата на моќта меѓу најбогатите и земјите со потенки џебови.
Професорот Огорец е категоричен дека нема да дојде до тоа, ниту блиску.
-Модерните војни трошат извонредна количина материјал за многу кратко време, а оружјето станува сè посложено и понапредно. Таквата ситуација само го истакнува веќе познатиот факт дека таканаречените „материјални војни“ ги добиваат оние кои се економски и финансиски посилни и поразвиени. Земјите што ќе можат да ги стекнат сите потребни системи за водење војна во подолг временски период ќе го надминат противникот кој не е во можност да го стори тоа.
Страната во конфликт која е економски, финансиски и технолошки инфериорна во однос на својот противник нема друг избор освен да води разни форми на асиметричен конфликт, под услов да постои доволно високо ниво на борбен морал и мотивација за борбата, како меѓу нејзините борци, така и меѓу цивилното население, забележува експертот за безбедност.
-Сепак, дури и ова не секогаш гарантира позитивен исход од конфликтот, туку долгорочен, хроничен период на постојан конфликт. Арапско-израелските конфликти се можеби еден од најдобрите показатели за ваквите процеси, вели Огорец.
На пример, како што американската војска веќе работи на развој на нов, пилотиран, „стелт“ борбен авион од шеста генерација, како и напредна варијанта на авионот за полнење гориво во лет, јасно е дека класичните борбени авиони, барем кога станува збор за побогатите земји, сè уште не се пензионираат.
