Глобалната економија има многу незгоден структурен проблем што малкумина од водечките економисти сакаат да го решат бидејќи тоа би значело справување со основните проблеми на капиталистичкиот систем како таков.
Имено, модерната глобална економија е зависна од растот. Со други зборови, пазарите мора секогаш силно да растат некаде, каде било, да отвораат нови можности и да генерираат нови профити за да може целиот систем воопшто да функционира. Одржувањето на таков бесконечен раст на планета која во никој случај не е бесконечна, како и нејзините ресурси, станува многу тешка мисија.
Некои ќе речат дека ова е проблем што економијата сама ќе го реши, односно дека ќе се создаваат нови пазари во различни виртуелни домени, како што е секогаш присутната технологија за вештачка интелигенција (AI). Сепак, економијата е сè уште многу зависна од физичкиот простор и физичките луѓе.
Во последните децении, главниот двигател на глобалната економија беше извонредниот раст во Кина. Прашањето е како би изгледала глобалната економија и дали воопшто би постоела каква што ја знаеме да ја нема кинеската економска „локомотива“.
Во периодот од 1980 до 2020 година, дури една третина од глобалниот БДП доаѓа од кинескиот раст. Тоа е повеќе од САД, кои во тој период учествуваа со 22% од глобалниот БДП. На ЕУ отпаѓаат 12%, а Јапонија со 4%.
Кога се појави големата економска криза по 2008 година, светот стана уште позависен од Кина. Во деценијата од 2010 до 2020 година, Кина создаде над 40% од светскиот БДП.
Се разбира, тоа не го овозможија само големите кинески производствени капацитети, цела Кина беше од суштинско значење за одржување на глобалната економија, а пред се нејзината голема популација. Деновиве се посочува дека Кина можеби веќе ја загуби титулата најнаселена земја во светот и сега може да биде Индија, но во контекст на глобалната економија Кина обезбеди нешто што Индија нема да може да го направи за долго време – напредни помлади генерации работници кои повеќе не се само евтина работна сила, туку и растечки урбани потрошувачи. Со други зборови, младите Кинези имаат пари за трошење и ги трошат, создавајќи огромен нов пазар.
Но, сето ова време зборуваме за Кина како да е во некое минато време, дали веќе не е факторот што ќе ја движи глобалната економија?
Очигледно не. Зошто? Што се смени?
Ништо, на тој раст на пазарот едноставно му дојде крајот. Кина произведува и троши колку што може, а тоа сега стана недоволно за вечно ненаситната глобална економија.
Како е можно? Затоа што глобалната економија не зависи само од потрошувачката туку, како што рековме, од постојан раст.
Кина, од друга страна, нема каде да расте. Нејзиното население достигна одредена економска граница. Тие сè уште можат да постигнат одреден напредок, но тоа не е доволно за да се продолжи глобалниот раст. Понатаму, кинеското население почна да се намалува, што е разбирливо со оглед на економскиот напредок (и претходните политики за населението). Властите ќе се обидат да го намалат демографскиот пад, но и да успеат, на хоризонтот веќе нема интензивно зголемување на бројот на Кинезите. Така, Кина влегува во фаза на стагнација, но глобалната економија не може.
Кина полека старее и наскоро нема да ја има големата работна сила која буквално го носеше светот на свој грб. Но, нема одмор, дури ни за набљудување на забавувањето на Кина – глобалната економија сака нов раст и го сака сега, а ако не го добие, ќе западне во нова криза што сите ќе ја почувствуваме.
Зарем тоа не е состојба што порано или подоцна ќе не доведе до ѕидот? Речиси сигурно ќе не доведе, порано или подоцна, но како што рековме, никој од релевантните и влијателни луѓе не смета дека е соодветно да покрене таква дискусија, а и да дискутираат, малку би можело да се направи.
Ова не е проблем како климатските промени, за кои многу интензивно се зборува, но во исто време на многумина им е јасно дека климатските промени ќе послужат и за одреден економски раст, на пример во трансформацијата во нови форми на енергија и слично.
Ако по некоја случајност немаше можност за профит во климатолошката катаклизма, денес веројатно ќе бевме во многу потешка ситуација, но можеби на крајот ќе биде така и за нас без разлика на наводната голема загриженост бидејќи, како што рековме, добар дел од тој ентузијазам е поттикнат од идејата за нов „зелен“ раст.
На крајот на денот, на економијата не и е важно каде и од што ќе расте новиот пазар. Нејзе не и е важно дали ќе закопа некои стари индустрии, важно е само билансот на крајот да покаже раст.
Значи, каде да го најдеме целиот тој огромен нов раст што е толку очајно потребен ако сакаме да продолжиме да водиме глобална капиталистичка економија?
Индија? Многумина ја нарекуваат Индија како „следна Кина“.
Индиските власти секако се надеваат дека кинескиот успех ќе се повтори и во нивната земја, но тоа не е загарантирано.
Зошто? Пред сè, поради фактот што Индија наскоро ќе се најде во слична ситуација како Кина – нејзиното население веќе се приближува до висорамнина, а после тоа полека ќе почне да се намалува. Дури и Индијците да почнат да се збогатуваат, тоа нема да го задоволи глобалниот економски раст (чиј апетит исто така постојано расте!) долго време.
Bloomberg: Кина ги надмина САД во очите на младите Африканци
Каде тогаш да се најде нов спас? Во таа сега малку панична потрага, многумина сè повеќе гледаат кон Африка.
Што е толку привлечно во Африка за застапниците на континуитетот на оваа глобална економија? Пред се, опаѓачката стапка на смртност и високата плодност. Имено, според денешните проценки, тоа ќе доведе до фактот дека населението на Африка од денешните 1,4 милијарди ќе порасне на 2,5 милијарди жители до 2050 година.
Во тоа време, економските сили како Кина, Јужна Кореја, Јапонија и Европската унија ќе имаат зголемени проблеми со работната сила и демографијата воопшто. Африка, од друга страна, ќе биде таа што ќе располага со млади работници и затоа може да стане суштинска за иднината на глобалната економија.
Незапирливата статистика ќе го обликува светот во блиска иднина, а бројките ни кажуваат многу.
Вкупната стапка на фертилитет во Источна Азија веќе падна на бројки од 0,8 до 1,3, во зависност од земјата. Во Европската унија една жена во просек раѓа 1,5 деца. Во САД таа бројка моментално е само малку повисока, 1,7. Во Латинска Америка бројката се искачува на 1,9, а во Индија е околу 2,0 (со континуиран пад).
Затоа, никаде во светот во наредните децении нема да имаме област без сериозни проблеми со населението – освен во Африка.
Стапката на фертилитет во Африка е многу висока во споредба со остатокот од светот – една жена во просек има 4,3 деца, што е повеќе од двојно повеќе од остатокот од светот.
Се разбира, ако Африка продолжи да се развива економски, тој број ќе се намали, особено ако африканските жени имаат пристап до подобро образование. Сепак, процентот на образование во големи делови од Африка е сè уште многу низок, особено кај женската популација.
На пример, во субсахарска Африка, само 4 од 10 жени на средношколска возраст посетуваат средно училиште. Во половина од 54 земји во Африка, помалку од 1 од 5 жени завршиле средно образование, а во 11 земји како Гана, Мозамбик и Нигер, оваа бројка е помала од 1 од 10.
Годинава едно од три родени деца ќе се роди во Африка. Тоа значи дека во 2040 година секој трет човек на возраст од 15 до 24 години ќе биде од Африка. До 2050 година, Африка ќе има работна сила пет пати поголема од Европа и поголема од Индија и Кина заедно!
Ова се факти кои не можат да се променат, но една работа сè уште не знаеме – што ќе се случи со Африка до 2050 година? Дали целиот континент намерно ќе се држи во недостаток на развој за да биде „инкубатор“ за раѓање на нови работници? Не би било чудно доколку вакви нехумани планови се залагаат некои радикални поборници на модерната економија.
Или Африка ќе се развива интензивно и ќе стане двигател и нов пазар? Дали може да биде „новата Кина“ наместо Индија?
Од многу работи ќе зависи, пред сè, дали Африка конечно ќе може да се ослободи од неоколонијализмот, кој секако намерно го попречува неговиот развој (за да не дојде до вредните ресурси на Африка) или ќе успее да се издигне и покрај големите тенденции на експлоатација?
Во исто време, мораме да потсетиме дека Кина во 1980 година беше многу сиромашна земја, помалку развиена од Африка денес.
Целиот БДП на Кина во 1980 година беше 423 милијарди американски долари, приближно колку Холандија! Во исто време, БДП по глава на жител во Кина беше 431 УСД годишно, што е двојно помалку од денес во Етиопија.
Африка се соочува со години кои длабоко ќе ја трансформираат. Таа сигурно ќе стане важна, апсолутно незаменлива за глобалната економија, но во исто време и се заканува судбината на хиперексплоатација, од нејзините ресурси, работната сила до стапката на плодност.
