Со почетокот на процесот на вакцинација против Ковид-19 во Европската унија, започнаа и подготовките за заеднички сертификат за имунитет ширум Заедницата, а се почесто се спомнуваат и Ковид пасошите.
Упатствата усвоени на крајот на јануари ги опфаќаат медицинските барања за овој здравствен сертификат, сепак, многу земји би сакале да ја прошират нивната употреба за патувања во рамките на ЕУ / Шенген зоната. Ова може да придонесе за заживување на туризмот во Европа, иако е тешко да се спроведе без да се влијае на слободата на движење и да биде во согласност со постојните закони во државите на ЕУ.
На почетокот на оваа година грчкиот премиер Кирјакос Мицотакис, во писмо до претседателот на Европската комисија (ЕК) Урсула фон дер Лајен, повика да се подготвува план и спроведување Ковид пасош за ЕУ, граѓаните да се вакцинираат против КОВИД-19, дозволувајќи патувања во рамките на Заедницата без дополнителни барања (на пр. карантин или самоизолација).
На седница на Европскиот совет на 21 јануари шефовите на држави и влади одлучија да започнат со работа за стандардизирана форма на докази за вакцинација. Една недела подоцна, земјите-членки и ЕК одобрија упатства за сертификати за вакцинација изготвени од мрежата на национални тела одговорни за е-здравство.
Упатствата беа консултирани од Комитетот за здравствена безбедност на ЕУ, Европската агенција за лекови, Европскиот центар за спречување и контрола на болести и Светската здравствена организација (СЗО / СЗО).
Според упатствата, сертификатите за вакцинација треба да се користат само за медицински цели, односно во ситуации кога некое лице треба да прими две дози од вакцината, но во различни земји и кога пациентот доживува несакани ефекти.
Земјите-членки треба да ги дефинираат можните други цели за нивна употреба – во согласност со упатствата – врз основа на научни и етички параметри. Употребата на сертификати не треба да доведе до дискриминација на оние кои не можат или не сакаат да примат вакцина.
Упатствата нагласуваат дека решенијата за сертификатите за вакцинација треба да бидат едноставни и флексибилни, дозволувајќи употреба на хартиена и дигитална верзија.
Исто така се препорачува строг пристап кон заштита на личните податоци. Како последица на тоа, образецот за потврда треба да содржи само основни податоци за пациентот и детали за вакцинацијата, а субјектот на податоците треба да има контрола над употребата на податоците содржани во документот.
Секој сертификат исто така мора да има единствен идентификатор (UVCI) кој поддржува интероперабилност. Примарен јазик на сертификатот е англиски, но документот може да биде на други јазици.
И регулативите на ЕУ за слободно движење на работниците (член 45 од Договорот за функционирање на Европската унија и Регулативата бр. 492/2011) и оние што се однесуваат на правилата за преминување на границите во Шенген-зоната (т.н. Шенген Borders Code) или SBC) дозволуваат ограничувања на движењето на луѓето во ЕУ врз основа на јавната политика, внатрешната безбедност или јавното здравје.
Сепак, секоја таква мерка мора да биде неопходна, пропорционална и заснована врз објективни и недискриминаторски критериуми.
Според Законот за граници, проверките на внатрешните граници во рамките на ЕУ треба да бидат ограничени на време. Стандардната постапка предвидува опсегот на нивната валидност да не надминува 30 дена (со можност за продолжување до вкупно шест месеци), а посебна постапка што се користи во случаи кога функционирањето на целата зона е загрозено, дозволува инспекции на до две години.
Пандемијата ја зајакна тенденцијата видлива за време на масовната миграциска криза дека земјите-членки еднострано ги воведоа граничните контроли и потоа ги проширија надвор од регулаторниот период.
За да се отстранат конфликтите и да се заштити единствениот пазар, ЕК започна „зелени линии“ за транспорт на стоки и воведување гранични премини за работниците, вклучително и прекугранични и сезонски работници во здравствениот сектор и земјоделството.
Во есента 2020 година, Советот усвои препорака за координација на мерките што влијаат на слободното движење и постојано ги ажурира. Врз основа на ова, беше воведена мапа на региони обележани со боја (во зависност од стапката на пријавени случаи на КОВИД-19) и заеднички критериуми за земјите при одлучување за воведување на ограничувања за патувања.
Патувањето во црвени или темно црвени зони строго не се препорачува (како што е Македонија, на пример), а напуштањето на темно црвена зона или зони со нови варијанти на коронавирус треба да резултира со барање да се изврши тест или карантин на дестинацијата.
Многу земји-членки, вклучително и земјите од јужна Европа кои своите економии многу ги базираат на туризам и нордиските земји, каде што процесот на вакцинација напредува релативно брзо, ја поддржуваат идејата за сертификати за вакцини, или т.н. Корона пасош.
Сепак, овој концепт покренува многу прашања.
Иако сертификатот е развиен од СЗО во форма на пасош, организацијата препорачува тој да се користи за следење на нивото на вакцинација, наместо да се третира како услов за влез на државна територија, што смета дека е нефер.
Слични повици се слушаат и низ Европа, особено во земјите каде првата фаза на вакцинација е бавна и каде нивниот скептицизам останува голем (на пр. Во Франција каде околу 40 проценти од населението изјавиле дека не сакаат да се вакцинираат).
Имплементацијата на пасошите за имунитет ќе бара воведување контроли на внатрешните граници на Шенген-зоната, кои контроли, според важечките прописи, треба да бидат ограничени са време до 30 дена.
Сепак, одредувањето потенцијален датум за верификација на Ковид или Корона пасошот е тешко затоа што процесот на вакцинација е побавен отколку што се очекуваше првично, а одбивањето на луѓе кои не можат да бидат вакцинирани да ја преминат границата го крши принципот на недискриминација и се заканува со дискриминација што поголем дел од државите на ЕУ не го прифаќаат.
Дури и воведувањето на такво решение откако вакцината е пошироко достапна (Европската комисија планира да вакцинира 70 проценти од возрасната популација на ЕУ до септември 2021 година) исто така не ги отстранува сите сомнежи.
Едноставно решение за сите исто така може да ги дискриминира луѓето кои, на пример, не можат да примат вакцина поради нивната здравствена состојба. Третманот на Ковид пасош како алтернатива на тест или карантин може да ги реши овие сомнежи и би било пооправдано затоа што е неизвесно дали достапните вакцини штитат од нови верзии на вирусот.
Продолжувањето на пасошот за имунитет како постојан елемент на патување во рамките на Шенген (дури и на избрани граници, на пр. На аеродроми) ќе бара ревизија на Шенгенскиот граничен законик.
Како и да е, поради несогласувања околу толкувањето на одредбите за внатрешна контрола, многу земји-членки со години бараат реформа на системот (досега, без ефект како резултат на спорови меѓу државите).
ЕК планира да претстави нов пакет Шенген, вклучително и ревизија на СБЦ во вториот квартал од 2021 година. Промената на регулативата насочена кон спроведување проверки на пасошот на границите, сепак, би го ограничила слободното движење на луѓето, што би имало негативно влијание врз единствениот пазар.
Една од алтернативите за Ковид пасоши на границите е да се третираат како да се поминуваат за одредени услуги на територијата на сите земји-членки (на пр. Барање да се претстави документ при проверка во хотел или пред влегување во музеј). Ваквото решение, иако, освен контроверзноста околу дискриминацијата, ќе има ограничен ефект од епидемиолошка гледна точка.
И покрај стапките на вакцинација во многу европски земји, ова не ги отстранува сите грижи поврзани со ограничување на мобилноста на граѓаните како резултат на воведување пасоши за имунитет. Дотолку повеќе што во многу земји голем процент на граѓани изразуваат скептицизам кон вакцините.
Употребата на сертификати за вакцинација во форма на пасоши дава можност да се зголеми здравствената безбедност при заживување на економијата на краток рок. Сепак, тоа е поврзано со ризик од зголемена фрагментација на Шенген-зоната: ако работата со пасош придонесе за значително олеснување на правилата за СБЦ, резултатот може да создаде трајни тешкотии во сообраќајот на границите, што може да ја попречи европската економија и да ги дискриминира европските граѓани.
Како што може да се види иднината на Ковид пасошите не е така извесна како што изгледа на прв погледм ниту е лесна за примена. Проблемите се во компликации за економијата и судир со начелата на ЕУ за слобода на движењето и равноправност на сите граѓани без закана од било каков вид дискриминација.
